Object van de maand april 2023

Iedereen die door de Westerstraat van Enkhuizen loopt en stilstaat bij het Sow to Grow, zal het niet ontgaan zijn: de flinke machine in de tuin voor het gebouw. De machine, thans gebruikt als tuin- ornament, is wat we in de Nederlandse volksmond een “Clipper” zijn gaan noemen. Toch is dit niet de echte naam van deze rond 1980 in Enkhuizer machinefabriek gebouwde Selecta Airscreen, zaad-schonings-machine.

De grondlegger
In 1869 besluit John E Smith, na tijdens de Amerikaanse burgeroorlog als kapitein te hebben gediend, om het over een andere boeg te gooien en een stoomaangedrevenmeelmolen te kopen in Shiloh Ohio. Om zijn meel beter te zeven en geld te besparen, maakt hij een kleine machine die hij later onder de naam The Clipper ook commercieel gaat verkopen als zaad-schonings-machine. De naam verwijst naar de snelle beweging en de lage druk op het product. Een term die hij waarschijnlijk ontleent aan een weersysteem dat in de winters veel in die omgeving voorkomt.  

Afkijken
Smith wordt vaak gezien als de uitvinder van de eerste fijnzaad-schoningsmachine.  Hij is echter gewoon goed in kopiëren. Want al in 1784 is het Adrew Meikle die aan de wieg staat van de dorsmachine, een apparaat dat de gedroogde aren uit elkaar trekt en daarna met zeven en lucht voor-schoont.  Smith maakt daar echter een handige kleiner en versimpelde versie van door het mangel deel, het onderdeel wat de aren kapotslaat en trekt, uit zijn machine te halen. Met fijnere zeven en het schudsysteem uit de dorsmachine, wat een verbetering is ten opzichte van een wanmolen, kan hij een beter voor geschoond product leveren en maakt hij een machientje en concept dat tot op heden nog steeds staat.

Smith geeft het stokje over
Hoewel Smith grondleger is, van wat men hier, in Nederland, een Clipper is gaan noemen, is het zijn voormalig werknemer, Albert T. Ferrel, die er na de overnamen pas echt een wereldwijd succes van maakt. Waar bedenker Smith tussen 1879 en 1891  200 verkoopt, zet Ferrel er tot 1946 ruim zestienduizend weg en duiken de eerste kopieën op.  Hij is ook de man die er wereldfaam mee maakt en waardoor wij de merknaam synoniem hebben weten te maken met het apparaat. En ook nu nog maakt het bedrijf A.T. Ferrel, onder de originele naam “The Clipper” er nog vele van. 

De Airscreen en zijn belang
Hoewel wij in Nederland nu nog steeds de naam gebruiken en deze  een soort geuzennaam is geworden, wordt de originele “The Clipper” hier nog nauwelijks verkocht. En wat misschien zelfs nog vreemder is, is dat de naam ook niet klopt met wat het apparaat doet, het is namelijk een Airscreen. (Air) voor wind schoning en (Screen) voor het zeef gedeelte.
Is dat dan echt belangrijk, het antwoord is ja. De Airscreen (clipper) is de meest belangrijke machine ooit gebouwd op het gebied van het schonen op allerlei productvlakken. Niet alleen voor het schonen van graan en de zaden, nee voor van alles. Bijvoorbeeld bij afvalverwerkers om ons afval te scheiding. Bij schroothandels, in de plasticindustrie en in de chemiesector, maar ook in bijvoorbeeld de goud branche. Airscreens kom je overal tegen.
Veel zaadbedrijven verwerken er dan ook nog steeds tonnen zaad mee
De machine die dus begon bij Captain John E smith en onder de merknaam “The Clipper” in Nederland zo bekend is geworden is daarmee een onmiskenbaar wereldwijd stil succes geworden. En waar het begon met een klein houten exemplaar (ook in ons museum “Sow to Grow” te vinden) is de Selecta in de tuin voor het gebouw ook nog slechts een kleintje. Grotere exemplaren zijn soms huizenhoog. Dus kijk er nog eens naar als u langs het museum loopt.
Ramon Papa.

Albert T ferrel
6 feb 1863 Shiloh, Richland Co, Ohio – juni 1943 Saginaw Michigan
Website:  https://atferrell.com