Object van de maand september 2024

Erwten en bonen lezen
Inca’s, Azteken, hoe oud het uitsorteren van zaden en vooral erwten en bonen al is, zal altijd een mysterie blijven. Dat het oud is, moge duidelijk zijn en dat de zaadbedrijven dit zijn gaan doen om kwaliteitsredenen, ook. Eeuwenlang was het vanzelfsprekend dit met de hand te doen. Dat wil zeggen, totdat in de loop van de 20e eeuw de machinale zaadschoning langzaam zijn intrede doet.

Ambacht
Waar gelijkheid in loon nu nog steeds een issue is, als het op mannen en vrouwen aankomt, was dat einde negentiende eeuw, begin twintigste eeuw nog veel erger. Als het salaris van de man niet genoeg was, moesten de vrouwen en vaak ook de kinderen nog wat bijverdienen. In de zaadsector was dat niet anders. Zaadbedrijven gunden werknemers en hun gezinsleden in de winter extra klusjes om wat te kunnen bijverdienen. Eén van die klusjes was dus het lezen of sorteren van erwten en bonen. 

Dit sorteren was dan misschien een relatief eenvoudige taak, een beetje geestdodend maar vaak wel heel gezellig. Aan de eettafel, op een groot wit laken, werden de erwten en bonen bekeken en gesorteerd. Beschadigde, kromme, gedeukte, anders gekleurde of ingevreten, open zaden en halve zaden werden samen met de laatste beetjes kaf uit de partij verwijderd. Vaak werd er per pond zaad betaald, veelal een mager extraatje.

Van thuis naar het bedrijf
Naarmate de tijden veranderden werd het sorteren van de zaden echter ook anders. Zaadbedrijven gingen hierbij gedwongen met hun tijd mee. De productie groeide sterk en het sorteren thuis werd steeds moeilijker. 

De vrouwen en meisjes werden nu naar het bedrijf gehaald, vaak in een speciale ruimte of een apart gebouw. Eerst nog met lange tafels maar later op bandjes met aan weerszijde stoelen.

Bijgaand een foto uit de beeldbank van Sow to Grow (nr. 10119 fotocollectie Sluis & Groot), van de Erwtenkamer aan de Burgwal in Enkhuizen in 1901, waar Jacob Zwiep (hier rechts) de leiding had. De namen van de vrouwen zijn helaas niet bekend.

Automatisering
Jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw komt er echter weer een verandering met de invoer van een bijzondere machine. Al midden jaren veertig was er flink over opgegeven, maar nu was de tijd daar en kwamen de eerste elektrische ogen, nu kleur-sorteerders genoemd. Machines die het werk van mensen zouden kunnen overnemen, het beter zouden kunnen doen en vooral sneller. Erwten en bonen lezen komt dus op zijn eind, dat wil zeggen! Toch nog niet helemaal.
Vooral in het kader van veredeling blijft het van belang de goede zaden er uit te sorteren.
Het blijft kleinschalig, maar nog steeds is het een handige techniek en het gaat gewoon sneller. Dat de tijd van het erwten en bonen lezen, zoals vroeger, aan tafel, in Nederland, dan grotendeels is verdwenen, is vooral jammer voor de nostalgie. Samen aan tafel, kletsen met en een drankje erbij is vervangen door andere activiteiten, een filmpje pakken of sporten. Tja, of door een leuk stukje lezen op de site van Sow to Grow bij het Object van de maand. Wij kijken in ieder geval weer uit naar de volgende.

Ramon Papa / Nanne Groot

Meer weten over zaadschoning, vraag het gratis boek: “De historie van de zaadschoning” aan. Stuur een mail naar thehistoryofseedscleaning@gmail.com  en geef aan dit boek gratis te willen ontvangen in het Nederlands of Engels (als PDF).